كليسايي كه صليب برگنبد نداشت !

95 سال پس از نسل كشي ارمنيان برگزار شد
نخستين مراسم مذهبي در كليساي "سورپ خاچ" مقامات تركيه بعد از نزديك به سه سال جنجال و تبليغات گسترده، بالاخره اجازه دادند كه خليفه‌گري ارامنه استانبول در كليساي "سورپ خاچ" (صليب مقدس) معروف به كليساي آختامار مراسم مذهبي برگزار كند بدين ترتيب در روز يكشنبه 19 سپتامبر (28 شهريور) سال‌جاري پس از وقفه‌اي 95 ساله بار ديگر در كليساي "سورپ خاچ" چنين مراسمي برگزار شد. كليساي "سورپ خاچ" در فاصله سال‌هاي 915 تا 921 ميلادي ساخته شده و يكي از زيباترين نمونه‌هاي معماري ديني ارمني به شمار مي‌آيد اين كليسا در جزيره‌اي به نام آختامار در درياچه وان قرار دارد آن بعد از قتل‌عام گسترده ارامنه آناتولي در سال 1915 و تخليه و تخريب شهر ارمني‌نشين وان به حالت نيمه‌ويران در آمده بود پس از دهه‌هاي متوالي در سال 2007 (فروردين 86) اين كليسا توسط وزارت فرهنگ و جهانگردي تركيه مرمت و بازسازي شد، اما در همان ايام وزير فرهنگ و جهانگردي وقت تركيه اعلام كرد، كه اين كليسا تنها به عنوان يك موزه مورد استفاده قرار خواهد گرفت و به ارمنيان اجازه برگزاري مراسم مذهبي در آن داده نخواهد شد وي حتي تاكيد نمود كه اجازه نصب صليب بر بالاي گنبد كليسا را نيز به هيچ عنوان نخواهد داد. دو سال پس از آن و بعد از كش و قوس‌هاي بسيار، سال گذشته ميلادي روزنامه تركيه‌اي "حريت" به نقل از وزير جديد فرهنگ و جهانگردي تركيه نوشت: "دولت موافقت كرده است تا از اين به بعد سالي يك بار در كليساي "سورپ خاچ" مراسم مذهبي برگزار گردد". بعد از موافقت نهايي مقامات تركيه و اعلام چند تاريخ مختلف، بالاخره مسئولين آن كشور تاريخ 19 سپتامبر را زمان نهايي برگزاري اولين مراسم تعيين نمودند در ادامه اين تحولات حريت در شماره 24 مه (3 خرداد) سال‌جاري خود طي مطلبي نوشت: "وزير فرهنگ و جهانگردي با نصب صليب بر گنبد كليساي آختامار و برگزاري مراسم مذهبي در آن موافقت كرده است" اما عليرغم اعلام اين خبر و نيز تائيد ديگر مقامات مسئول ترك و از آن جمله شخص استاندار "وان" مبني بر نصب صليب بر گنبد كليسا قبل از برگزاري مراسم، به ناگاه 10 روز مانده به زمان برگزاري مراسم مقامات ترك در ادامه نمايش سياسي خود، با بيان بهانه‌هاي واهي از عمل به قول‌هاي خود طفره رفته، اعلام كردند كه به دليل "پاره‌اي مشكلات فني" (!؟) نصب صليب بر گنبد كليسا امكان پذير نخواهد بود. به دنبال اعلام اين خبر، دفتر مطبوعاتي "اجميادزين مقدس" (رهبري و بالاترين مرجع ديني ارامنه جهان) با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد: "اجميادزين مقدس، مركزيت كليساي ارمني در كمال تاسف اطلاع يافت كه نصب صليب بر فراز كليساي "صليب مقدس" آختامار به دلايل واهي از سوي مقامات تركيه به تعويق افتاده است اين در حالي است كه سابقاً به ما اطمينان داده شده بود كه يك هفته پيش از 19 سپتامبر، روز برگزاري مراسم عشاء رباني صليبي تبرك شده به صورت دائم بر فراز اين كليسا نصب خواهد شد. لذا با توجه به خلف وعده مسئولين ترك در خصوص نصب صليب بر گنبد كليسا، اجميادزين مقدس كه با استقبال از دعوت پاتريارك ارامنه استانبول با دو نماينده قصد شركت در اين مراسم را داشت، حضور نمايندگان خود را تعليق مي‌نمايد". جالب اينكه پيش از اعلام تصميم اخير دولتمردان تركيه رسانه‌هاي اين كشور تاكيد مي‌كردند در تاريخ جمهوري تركيه براي اولين بار اجازه داده مي‌شود تا بر فراز گنبد كليساي مهمي چون "سورپ خاچ" صليب نصب شود. قابل ذكر است كه تصميم مقامات تركيه براي عدم نصب صليب بر فراز كليسا تنها دو روز پيش از انتشار بيانيه اجميادزين مقدس منتشر شد اين موضوع را اسقف اعظم "آرام آتاشيان" جانشين پاتريارك ارامنه استانبول پس از گفتگوي يك ساعته با "منير كارال‌اوغلو" استاندار استان وان بيان كرده بود. اسقف آتاشيان تاكيد كرد: "در جريان اين ديدار اطلاع يافتيم كه به جهت "برخي مشكلات فني" (!؟) امكان نصب صليب قبل از برگزاري مراسم وجود ندارد استاندار تاكيد كرد كه "نصب صليب دويست كيلوگرمي كار بسيار سختي است" (!؟) وي البته تاكيد كرد كه صليب به هر حال پس از مراسم نصب خواهد شد، اما تا آن زمان در معرض ديد بازديد كنندگان از كليسا قرار مي‌گيرد". در واكنش به گفته‌هاي استاندار وان نشريه تركيه‌اي "طرف" ضمن مضحك خواندن اين سخنان، نوشت: "كار مرمت و يازسازي اين كليسا با كمك كارشناسان ارمني از سال 2005 آغاز و نهايتاً در تاريخ 29 مه سال 2007 در جوي ملتهب به عنوان موزه - كليسا به اتمام رسيد حال اين بار در جوي ملتهب درهاي اين بنا به عنوان كليسا گشوده مي‌شود، اما به گفته استاندار وان به دليل "مشكلات پيچيده فني"(!؟) نصب صليب 100 كيلويي بر بالاي گنبد آن به تعويق مي‌افتد نتيجه اينكه؛ قابل پبش‌بيني بود كه ارمنيان نسبت به اين مسئله برخوردي معترضانه خواهند داشت". اين نشريه در ادامه مي‌نويسد: "براي كشوري كه شركتهاي ساختماني آن توان ساختن آسمان‌خراش‌هايي به ارتفاع 27 متر را دارند، آيا خجالت آور نيست كه نمي‌تواند صليبي 100 كيلوگرمي را در ارتفاع 15- 10 متري نصب كند؟! البته با وساطت افرادي خيرانديش و كاردان اين صليب در محوطه بيروني كليسا در جايي كه ارامنه موافق آن بودتد (؟) استقرار يافت".

برگزاري مراسم مذهبي
راس ساعت 12 30 ظهر روز 19 سپتامبر مراسم با دعاي اسقف اعظم "آرام آتاشيان"، جانشين پاتريارك ارامنه استانبول آغاز گرديد به گفته مقامات مسئول و نيز خبرگزاري‌هاي تركيه در اين مراسم كه نزديك به سه ساعت به طول انجاميد حدود 2000 نفر شركت داشتند خبرگزاري‌ها تعداد ارمنيان حاضر در مراسم را كمتر از 700 نفر ارزيابي كردند بيش از نيمي از جمعيت حاضر را ساكنان غير ارمني ترك و كرد شهر وان تشكيل مي‌دادند طبق اين گزارش اكثريت ارامنه حاضر در مراسم را ارمنيان ساكن استانبول تشكيل مي‌دادند از قرار معلوم تعداد توريست‌هاي ارمني كه از خارج براي شركت در اين مراسم به تركيه سفر كرده بودند كمتر از 300 نفر بوده است. به دليل فضاي محدود داخل كليسا كه امكان حضور حدود 60 نفر را در صحن آن امكان پذير مي‌ساخت جمعيت خارج از كليسا مراسم را از طريق دو صفحه نمايشي بزرگي كه در بيرون كليسا تعبيه شده بود دنبال مي‌نمود كانال تلويزيوني "تي آر تي" تركيه اين مراسم را به صورت مستقيم پخش مي‌كرد. با آغاز مراسم خبرنگاران و نمايندگان رسانه‌هاي ارمني در اعتراض به عدم نصب صليب بر گنبد كليسا، صليب‌هاي چوبي كوچكي را بر بالاي دستان خود نگاه داشتند اين حركت باعث جلب توجه خبرنگاران ديگر كشورها و حاضرين در مراسم گرديد. تمام محوطه اطراف كليسا و لنج‌هايي كه شركت كنندگان را به جزيره آختامار مي‌آوردند شديداً توسط نيروهاي امنيتي تركيه كنترل مي‌شد.
مقصر دياسپوراي ارمني است(!؟) علي‌رغم تلاش و تبليغات گسترده آژانس‌هاي جهانگردي تركيه براي جلب نظر ارمنيان سراسر جهان خصوصاً ارامنه ارمنستان و ايران براي شركت در مراسم مذهبي، استقبال درخور توجهي از آن صورت نگرفت در حالي كه استانداري وان در دو ماه اخير تبليغات گسترده‌اي براي جلب تظر توريست‌ها انجام داده و حتي نشريه "وان تايمز گازته"از ساكنين اين شهر خواسته بود به دليل امكانات كم هتل‌ها، آماده اجاره دادن منازل خود به زائران مسافر باشند، حضور اندك توريست‌ها همه آنان را ناخرسند كرد آنان انتظار داشتند با پذيرايي از حداقل 9000 الي 10000 مسافر درآمد خوبي كسب كنند، كه اين امر صورت نپذيرفت نشريات تركيه در اين باره نوشتند: "دياسپوراي ارمني با به راه انداختن ضد تبليغ توانست بر خلاف خواست ما شمار جهانگردان خواهان سفر به تركيه را به حداقل برساند و به اعتراف مقامات دولتي كمتر از 2000 نفر در مراسم مذهبي كليساي آختامار حضور داشتند".
برنامه اعتراضيه در محل بناي يادبود قتل عام ارمنيان هم زمان با برگزاري مراسم مذهبي در كليساي "سورپ خاچ" برنامه اعتراضيه‌اي در محل بناي يادبود نسل‌كشي ارمنيان در ايروان برگزار گرديد ده‌ها تن از جوانان با شعار "شرم، شرم" و با در دست داشتن پلاكاردهايي با مضمون "كليساي ما را به عاريه به ما ندهيد"، "تركيه بايد مسئوليت‌ها و وظايف بين‌المللي خود را انجام دهد" و نيز پوسترهايي كه كليساي سورپ خاچ را در وراي ميله‌هاي زندان به تصوير كشيده بود به سمت محل بناي يادبود حركت كردند در اين تجمع بعد از برگزاري مراسم نيايش مذهبي براي آسايش ارواح شهداي ميليوني قتل‌عام سخنراني‌هايي ايراد گرديد. به اعتقاد تجمع كنندگان تركيه با برگزاري اين مراسم در حقيقت در حال اجراي نمايشي است تا به وسيله آن به جهانيان نشان دهد كه كشوري "دمكراتيك" بوده و به "ارزش‌هاي اروپايي" وفادار است". دكتر "هايك دمويان"، مدير انستيتو- موزه قتل‌عام طي سخناني در اين باره گفت: "ما تنها براي اعتراض كردن در اينجا گرد هم نيآمده‌ايم، بلكه مي‌خواهيم به جامعه تركيه و بين‌المللي نشان دهيم كه به حافظه تاريخي خود ارج مي‌نهيم و به ميراث فرهنگي خود افتخار مي‌كنيم ما نخواهيم پذيرفت كه ميراث و حافظه ما به ابزاري براي دادوستدهاي سياسي بدل گردد".
نمايش سياسي
حكام تركيه در حالي اقدام به برپاي چنين نمايش‌هايي مي‌كنند و با به راه انداختن تبليغات گسترده يكي دو كليساي متعلق به ارمنيان در آن كشور را مورد مرمت و بازسازي قرار مي‌دهند كه تاكنون هزاران ابنيه با ارزش فرهنگي و تاريخي ارمنيان و از آن جمله كليساهاي بسياري را در ارمنستان غربي (شرق تركيه) با خاك يكسان كرده‌اند تعدادي از اين بناها با ماشين‌آلات سنگين و انفجار تخريب گشته‌ و شماري از آنان به محلي براي نگهداري احشام و پادگان‌هاي نظامي بدل گشته‌ و تعدادي نيز به عنوان "آثار متعلق به اجداد تركان"؟! و مسيحيان گرجي معرفي مي‌كنند تا اصولاً حضور چند هزار ساله ارمنيان در منطقه به كلي نفي گردد.
تا سال 1914 يعني يك سال قبل از قتل‌عام گسترده ارمنيان توسط تركيه در اين سرزمين تعداد 2538 كليسا، 451 وانك (كليساي جامع) و بيش از دو هزار مدرسه متعلق به ارمنيان داير بود اما يك سال بعد يعني در سال 1915 و بعد از وقوع نسل‌كشي ارمنيان اين كليساها، وانك‌ها و مراكز آموزشي آماج حمله و تاراج توده‌هاي ناآگاه قرار گرفت در ادامه اين سياست، حكومت مركزي تركيه طي دهه‌هاي متوالي به بهانه‌ها و روش‌هاي مختلف كار تخريب اين ابنيه را ادامه داد تا در ادامه قتل‌عام فيزيكي ارمنيان، نابودي آثار و ابنيه آنان و به عبارت ديگر قتل‌عام فرهنگي آنان نيز به سرانجام رسد تا "رد ارمنيان" از سرزمين‌هاي آبااجدادي‌شان به صورت كامل پاك گردد.
در حالي كه با به قدرت رسيدن "كمال آتاتورك"، بنيان‌گذار جمهوري تركيه و امضاي معاهده "لوزان" در 23 ژوئيه سال 1923 حكام جديد متعهد به رعايت حقوق اقليت‌هاي ساكن اين كشور از جمله حفاظت از كليساها، وانك‌ها، مدارس، قبرستان‌ها و ديگر ابنيه آن‌ها و واگذاري اداره اين مراكز به ايشان شده بودند، اما عملاً آنان نيز همان سياست نياكان خود يعني قتل‌عام و نابودي را پي گرفتند بدين‌ترتيب علي‌رغم تعهدات معاهده لوزان، طبق آمار سال 1974 يونسكو، در كل تركيه 931 كليسا و وانك بر جاي مانده است بد نيست بدانيد كه طبق اسناد ارائه شده از سوي "آيشه هيور" تاريخدان ترك از سال 1974 تاكنون از اين مجموعه 464 كليسا به صورت كلي نيست و نابود گرديده است و 252 بناي ديگر با بي توجهي كامل به حال خود رها گرديده تا تخريب گردند.
(جالب است بدانيد كه اتفاقات غير منتظره‌اي باعث نجات كليساي "سورپ خاچ" از تخريب كامل و رهايي از سرنوشت ديگر كليسا‌هاي ويران شده ارمنيان گرديد براي اطلاع از چند و چون اين واقعه به "آراكس" شماره 199 مورخ خرداد 89 مراجعه كنيد). در حقيقت آنچه دولتمردان تركيه از چند سال پيش در مورد كليساي سورپ خاچ به راه انداخته اند صرفاً نمايشي فريبكارانه براي ارائه چهره‌اي موجه از اين كشور در انظار جهانيان است تا به دنيا نشان دهند كه در كشورشان تساهل مذهبي وجود دارد، به خصوص كه رفتار تركيه با اقليت‌هاي قومي و ديني غيرترك هميشه مورد انتقاد اتحاديه اروپا بوده است. حال اين پرسش مطرح مي‌گردد، كه آيا غصب كليساي متعلق به ارمنيان و تبديل آن به موزه و سپس به راه انداختن جنجال و در نهايت اعلام موافقت با برگزاري مراسم مذهبي در آن، آن هم سالي يك بار در كليسايي كه نصب صليب بر گنبد آن نيز منع شده، نشان دهنده تساهل مذهبي و رعايت حقوق اقليت‌ها است!؟ْ.