به بهانه برگزاري پانزدهمين جلسه دادگاه عاملان قتل هرانت دينك روزنامه‌نگار ارمني‌تبار ترك (تركيه)

بومرنگ نيكي هرانت به خودش بازگشت

چندي پيش (آبا‌ن‌ماه) پانزدهمين جلسه دادگاه قاتل هرانت دينك و همدستان وي برگزار شد و دادگاه با اين استدلال كه «اوگون ساماست» هنگام قتل دينك زير 18 سال داشته تصميم گرفت شانزدهمين و آخرين دادگاه عاملان جنايت را در هفت فوريه 2011 در دادگاه كودكان تشكيل دهد.
در اين نوشتار نگاهي به زندگي و افكار هرانت دينك، بازتاب‌هاي داخلي و خارجي قتل وي و روند محاكمه عاملان ترور هرانت دينك خواهيم انداخت.


هرانت دينك كيست
هرانت دينك 15 سپتامبر 1954 در مالايتا در شرق تركيه چشم به جهان گشود. در پنج‌سالگي همراه خانواده‌اش به استانبول مهاجرت كرد و در پي متاركه آنها به همراه دو برادر خود در يتيم‌خانه كليساي پروتستان ارمني مورد سرپرستي قرار گرفتند. هرانت بعد از اتمام تحصيلات با راكل ياغباسان كه در دوران تحصيل با هم آشنا شده بودند ازدواج كرد. سپس او در دانشگاه فني استانبول به ترتيب در رشته‌هاي جانورشناسي و فلسفه و ادبيات ادامه تحصيل داد. او آرزو داشت در رشته فلسفه زيست‌شناسي دكترا بگيرد ولي عشق به چپگرايي سياسي كه تازه در تركيه در حال شكل‌گيري بود مانع از تحقق روياي وي شد. در اين زمان هرانت به دليل هراس از اينكه فعاليت‌هاي چپگرايانه‌اش موجبات زيان و آسيب به جامعه ارمني را فراهم كند نامش را به «فرات» تغيير داد. در اين دوران او به همراه همسرش راكل مديريت كمپ توزلا را كه از كودكان بي‌سرپرست ارمني نگهداري مي‌كرد بر عهده گرفت اما چند بار با اين اتهام كه در اين كمپ از كودكان ارمني ميليشياهاي متعصب به وجود مي‌آورد، بازداشت شد.
او در سال‌هاي دهه 1990 با امضاي «جوتاك» (به ارمني يعني ويولن) در روزنامه ارمني زبان «مارمارا» به انتقاد از كتاب‌هايي كه در تركيه در مورد تاريخ ارمنستان نوشته بود، پرداخت. در پنجم آوريل 1996 نخستين شماره روزنامه آگوشتيا را به عنوان اولين نشريه هفتگي تركي - ارمني در تركيه منتشر كرد. (نام نشريه ياد شده هفته‌نامه "آگوس" مي‌باشد كه به نظر مي‌آيد نويسنده مقاله سهواً آن را اشتباه خوانده و نوشته است.)
روزنامه آگوشتيا (هفته‌نامه آگوس) كه نامش را از يك واژه نمادين مشترك گرفته بود و در هر دو زبان تركي و ارمني به معني «جايي كه باد صبا دانه‌اي را در آن مي‌كارد و بركت و فراواني از آن مي‌بارد» بود سياستي مشترك در پيش گرفت كه هدف اصلي‌اش ارتباط با ارامنه تركي (تركيه) بود كه زبان مادري‌شان را نمي‌دانستند و اينكه مشكلات ارامنه در تركيه و به‌خصوص با دولت را از زبان خودشان مطرح كند و ديگر اينكه تاريخ و فرهنگ ارامنه را به ملت ترك بنماياند و براي مسائل مشترك ترك- ارمني راه‌حل‌هاي عملي پيشنهاد كند.
دينك علاوه بر هفته‌نامه آگوشتيا (هفته‌نامه آگوس) در روزنامه‌هاي ترك‌زبان «زمان»، «هزاره جديد» و «يك روز» به ستون‌نويسي پرداخت.
با آغاز فعاليت‌هايي كه براي بازگشايي مرز مشترك تركيه- ارمنستان صورت گرفت او با حمايت از اين عمل كه باعث شروع دوستي دو كشور مي‌شد بر اين نكته تاكيد مي‌كرد كه به جاي چانه‌زدن در مورد رقم كشته‌شدگان حوادث 1915 بهتر است به فكر بازماندگان باشيم و بسترساز آشتي مردم شويم. او سال‌ها با شركت در كنفرانس‌هاي خارجي در چهار گوشه جهان فعاليت‌هاي خود را براي آشتي دو ملت پي گرفت.
دينك در طول دوران روزنامه‌نگاري‌اش با شكايت‌هاي زيادي مواجه شد اما دشوارترين آنها اقامه شكايتي بود كه پس از نوشتن مطلبي با عنوان «راز صابيحا خاتون» صورت گرفت و موضوع آن در مورد اثبات ارمني بودن صابيحا گوگجن- دختر معنوي (دختر خوانده) آتاتورك و اولين خلبان زن تركيه كه دومين فرودگاه استانبول در قسمت آسيايي به نام اوست- بود كه دينك به قلم خود در هفته‌نامه آگوشتيا نوشته بود.
اين خبر با تبديل شدن به تيتر اول روزنامه‌هاي مهم ترك باعث شد راستگرايان تركيه هرانت دينك را به علت تحقير ملت ترك شايسته مجازات بدانند. آنها با حذف قسمت‌هايي از مطلب كه در مورد آشتي دو ملت ترك و ارمني بود با وارونه جلوه دادن نوشته دينك از او در چشم مردم ترك يك ميليشاي خطرناك ساختند به‌گونه‌اي كه از دادگاه براي او تقاضاي شش ماه زندان كردند و پس از تقاضاي تجديدنظر دينك، شكايت ديگري به دادگاه مبني بر تلاش دينك براي تحت تاثير قرار دادن قاضي انجام شد.
در روزي كه هرانت دينك به اتفاق وكلايش در دادگاه حضور يافت با جمعيت خشمگيني كه به طرف او پول خرد و قلم و خودكار پرتاب مي‌كردند روبه‌رو شد. آنها خطاب به دينك شعار مي‌دادند: «تركيه، يا دوستش داشته باش يا تركش كن».
در مدت زماني كه اين دادگاه‌ها ادامه داشت شكايت‌هاي مختلفي نيز به آن افزوده مي‌شد و در نهايت هرانت دينك در 19 ژانويه 2007 در ميدان تقسيم شلوغ‌ترين ميدان استانبول و در روز روشن به دست اوگون ساماست جوان ملي‌گراي ترك به گلوله بسته شد و پسر هرانت دينك به همراه صاحب امتياز نشريه آگوشتيا (هفته‌نامه آگوس) به يك سال زندان محكوم شدند!
هرانت دينك هنگام مرگ داراي جوايز متعدد بين‌المللي از كشورهاي گوناگون بود.
هرانت دينك پنج سال قبل از ترورش در يك سخنراني در ترابوزان گفته بود: من ارمني خوبي هستم. تا به حال كار غيرقانوني از من سر نزده است و تاكنون به عضويت هيچ گروه تروريستي در نيامده‌ام اما در اين كشور كافي است كه چپي باشي و ارمني آن موقع گناهكاري بيش نخواهي بود. مرا در كودتاي 12 سپتامبر 1981 به مدت هشت روز در يك دستشويي حبس كردند و هر نيم ساعت يك بار مجبورم كردند سرود ملي را بخوانم. اما من اين كشور و مردمش را دوست دارم.
كمتر روزي است كه به دفتر آگوشتيا (هفته‌نامه آگوس) نيايد و نگويد: اينجا را مي‌خواني اين نقشه گنج است كه به زبان ارمني نوشته شده است. شنيده‌ايم ارامنه گنج‌هاي زيادي دارند. ولي من در جواب آنها مي‌گويم من نقشه‌هاي گنج بسياري ديده‌ام ولي باور كنيد گنج اصلي زير زمين نيست روي آن است و شايد به اين علت بود كه قاتل هرانت يك جوان ترابوزاني از آب درآمد.
ترور دينك باعث واكنش مردمي گسترده‌اي در تركيه شد كه بازتاب وسيعي در مطبوعات تركيه مخصوصاً استانبول داشت.
روزنامه پرتيراژ «زمان» با انتخاب تيتر «راهپيمايي تاريخي در استانبول» طي مقاله‌اي به قلم ناظم آلپ‌مان نوشت: تركيه تماشاگر جنايت هرانت دينك نماند و استانبول يكي از شب‌هاي تاريخي خود را گذراند. ده‌ها هزار نفري كه حاضر به سكوت در اين مورد نبودند ابتدا در ميدان تقسيم جمع شده و سپس با سردادن شعارهايي مانند «همه ما هرانت هستيم»، «همه ما ارمني هستيم» روبه‌روي دفتر مجله آگوشتيا (هفته‌نامه آگوس) با در دست داشتن ميخك قرمز و شمع تجمع كردند.
استانبول طي چند سال گذشته چنين تجمعي را به خود نديده بود. جمعيت با كف زدن و بدون بروز هيچ‌گونه درگيري شروع به راهپيمايي كردند و بسياري از افراد پليس با چشماني اشك‌آلود در اطراف آنها زنجيره انساني درست كردند. در ميان جمعيت افراد سرشناسي چون محمدعلي بيراند تحليلگر و روزنامه‌نگار معروف، شزن آكسو خواننده نامدار ترك و... حضور داشتند.
روزنامه صباح ديگر روزنامه معتبر ترك در مطالبي تحت عنوان «آناتومي جنايت» به انعكاس واكنش مردم پرداخت: دينك سردبير نشريه آگوشتيا (هفته‌نامه آگوس) 19 ژانويه در حالي كه در ساعت 14:54 دقيقه از دفتر روزنامه (هفته‌نامه) در منطقه شيشلي يكي از شلوغ‌ترين و پرترددترين خيابان‌هاي استانبول خارج مي‌شد توسط اوگون ساماست 17 ساله با شليك سه گلوله (دو گلوله به سر مقتول) كشته شد. همكار دينك ادعا كرد دينك در حال خوردن ناهار بود كه به او خبر دادند يك نفر دم در منتظرش است و پس از اينكه هرانت به طبقه پايين رفت صداي سه گلوله به گوش رسيد. اين روزنامه سپس ادامه مي‌دهد: با وجود اينكه جنازه دينك مدت طولاني براي بررسي‌هاي لازم در گوشه خيابان مانده بود، هنگامي كه جنازه در آمبولانس گذاشته شد مردم با شعارهاي «زنده باد برادري ملت‌ها» و «قاتل بايد جوابگوي دولت شود» سر داده و بعد از آن چهل، پنجاه متري آمبولانس را دنبال كرده و باز شعار دادند.
در اولين اعلاميه رسمي پليس استانبول اعلام شد دينك با شليك سه گلوله به يك نقطه معين- كه روش گروهك‌هاي زيرزميني است- كشته شده و جنايت بسيار دقيق و با برنامه انجام گرفته است. اين در حالي است كه هرانت دينك از ماه‌ها قبل نسبت به دريافت نامه‌ها، تلفن‌ها و اي‌ميل‌هاي تهديدآميز به پليس شكايت كرده و درخواست محافظ كرده بود. دينك با افزايش تهديدات يك هفته قبل از مرگش شكايت‌نامه‌اي هم به دادگاه حقوق‌ بشر ارسال كرده بود ولي اين اقدامات او جدي گرفته نشده بود.

جلوه بين‌المللي جنايت
پس از ترور هرانت دينك دادگاه حقوق‌ بشر اروپا دولت تركيه را به پرداخت 105 هزار يورو براي غرامت و 28 هزار يورو براي مصارف دادگاهي محكوم كرد.
اين دادگاه دولت تركيه را به عدم محافظت از دينك در برابر تهديدات به‌رغم درخواست كمك از طرف وي، عدم تفحص جدي و موثر در مورد جنايت و همچنين عدم برخورد قاطع با عاملان جنايت و نيز نقض مواد آزادي بيان و آزادي انديشه متهم كرد.
در پي اعلام تصميم دادگاه حقوق بشر اروپا، وكيل مدافع و نماينده تركيه در اين دادگاه هرانت دينك را به سران نازي تشبيه كرد كه باعث خشم عمومي شد. تا جايي كه عبدالله گل رئيس‌جمهور تركيه از خانواده دينك دعوت و از آنها عذرخواهي كرد و در نشست خبري خود اظهار داشت: «ما متاسفانه نتوانستيم از دينك حمايت كنيم و او را به دليل عدم اتخاذ تدابير لازم از دست داديم» و با اين سخنان خود به‌طور تلويحي از وكيل مدافع دولت آنكارا در دادگاه حقوق بشر اروپا انتقاد كرد.
داوود‌اوغلو وزير خارجه تركيه هم اعلام داشت: «ما خواستار پيدا كردن راه‌حل دوستانه ميان خانواده دينك و تركيه هستيم، دينك هيچ وقت طرفدار اصطلاح «نسل‌كشي» ارامنه نبوده و در تمام سخنراني‌هايش خواستار پيدا كردن راه‌حل ميانه‌اي بود و اين موضوع را طي سخنراني خود كه در مجلس فرانسه ايراد كرده بود نشان داد و نبايد كسي به خود اجازه دهد كه او را با يك نازي مقايسه كند.»
يك سال پس از كشته شدن هرانت دينك شهرداري ليون فرانسه كوچه‌اي را به اسم هرانت دينك نامگذاري كرد.

جوايز بين‌المللي هرانت دينك
از سال 2009 ميلادي جوايز بين‌المللي هرانت دينك در 15 سپتامبر هر سال (روز تولد هرانت دينك) به نامزدهاي اين جايزه اهدا مي‌شود. اين جوايز به افرادي كه در برابر نژادپرستي و خشونت با به خطر انداختن جان خود به بيان و افشاي اشتباهات جامعه مي‌پردازند و هنگام انجام تمام اين كارها از زبان صلح استفاده مي‌كنند و نيز به همه آنهايي كه براي ساختن دنيايي انساني‌تر مبارزه و تلاش مي‌كنند اهدا مي‌شود.
شعار و سمبل اين جوايز «روشنايي» و «نور» است و از يك كارگروه دوره‌اي مستقل و متشكل از اعضايي از كشورهاي مختلف تشكيل شده است. امسال جايزه هرانت دينك با عنوان «حركتي كه وجدان نمي‌پذيرد» به محمد تارهان (خبرنگار) از تركيه و بالتازار كار زون ريال (قاضي) از اسپانيا تعلق گرفت.

نوزده منهاي دو
اوگون ساماست قاتل هرانت دينك پس از ترور هرانت دينك دو سال از سنش كم شده! در حالي كه ده‌ها كيلو اضافه وزن پيدا كرده است و در هر بار دادگاه با چهره‌اي متفاوت‌تر و چاق‌تر خبرنگاران را غافلگير مي‌كند. پدر اوگون ساماست زماني كه تصاوير ترور هرانت دينك توسط پسرش را ديده بود بلافاصله با پليس تماس گرفته و محل اقامت پسرش را لو داده بود. بر اساس‌ خبر خبرگزاري نيمه‌رسمي آناتولي در آن زمان ساماست به انجام قتل اعتراف كرده و گفته بود از كارش پشيمان نيست. همچنين اعتراف كرده بود دستور ترور را از رئيس سازمان yet (تيم نابودي) گرفته است.

بومرنگ‌ها برمي‌گردند
در 14 جلسه دادگاه ترور هرانت دينك گروهي كه به نام دوستان دينك معروفند جلوي دادگاه جمع مي‌شدند ولي در جلسه پانزدهم اين دادگاه علاوه بر اين گروه افراد سرشناسي چون احمد تورك (رهبر حزب منحله جامعه دموكراتيك تركيه) و آكن بيردال نماينده حزب اتحاد دموكراتيك آنها را همراهي مي‌كردند.
در پانزدهمين جلسه دادگاه عاملان ترور هرانت دينك علاوه بر اوگون ساماست دو همدست او ياسين ‌هايال و اورهان تونجل و نيز خانواده دينك حضور داشتند. قراري كه دادگاه در پايان اين جلسه صادر كرد باعث شوكه شدن حاضران شد.
داستان از اين قرار بود كه بر اساس ماده‌اي كه يك روز قبل از پانزدهمين جلسه دادگاه به تصويب رسيده بود كودكاني كه بازيچه گروه‌هاي تروريستي- مخصوصاً در مناطق كردنشين- قرار گرفته و با پليس درگير مي‌شوند نبايد محاكمه شوند. اين مساله باعث شد وكيل اوگون ساماست با اشاره به اين ماده قانوني درخواست كند محاكمه موكلش به اين علت كه او هنگام قتل 17 سال داشته در دادگاه كودكان انجام‌ پذيرد و براي خراب نشدن روحيه‌اش دادگاه غير‌علني برگزار شود. قاضي دادگاه نيز با گفتن اين جمله كه بسيار متاسفم ولي قانون همين را مي‌گويد به درخواست وكيل ساماست تن داد و جلسه بعدي و آخر دادگاه به هفتم فوريه 2011 در دادگاه كودكان موكول شد. طرفه اينكه هرانت دينك در زمان حياتش براي تصويب قانوني كه مانع محاكمه كودكان پرتاب‌كننده سنگ به طرف پليس شود، تلاش خستگي‌ناپذيري كرده بود و همين ماده قانوني نيز باعث فرار قاتل وي از مجازات شد و به قول او‌يغور دوندار تحليلگر شبكه استار تي‌‌وي بومرنگ نيكي هرانت ناعدالتي را به او بازگرداند.

جاي خالي هرانت
گل پويو‌از روزنامه‌نگار ترك مي‌نويسد هرانت دينك بارها در مصاحبه‌هايش گفته بود خواست او از ارامنه ترك (تركيه) اين است كه به وجدان خود رجوع كرده و اتفاقات گذشته را به ‌خاطر آورند و گر نه ما كينه‌ورزي، نفرت يا هيچ درگيري و برخورد زشتي را نمي‌پذيريم زيرا تنها اتفاقاتي كه وجدان آدمي را به درد نمي‌آورد به درد حل مساله نمي‌خورد.
پويواز مي‌افزايد: روزي در تلويزيون استراليا صداي آشنايي شنيدم، بله او هرانت دينك بود كه براي شركت در كنفرانس به سيدني آمده بود. او در پايان كنفرانس در برابر سوالات فراواني كه رسانه‌هاي مختلف در مورد تركيه مي‌پرسيدند تنها يك جواب مي‌داد: من هنگامي كه خارج از تركيه به سر مي‌برم هيچ انتقادي از كشورم نمي‌كنم.
هرانت دينك بدون توجه به اين توصيه روزنامه‌نگاري كه «هيچ مطلبي ارزش جان شما را ندارد» به جنگ پاره‌اي از كج‌فهمي‌هاي ديرسال رفت و جان خود را هم بر سر اين كار نهاد.
ميراندا ميناس

(روزنامه شرق 8 دي 1389)