نظري اجمالي به سفر عبداله گُل به ارمنستان

در آستانه سفر "عبداله گُل" رييس جمهور تركيه به ايروان اكثر رسانه هاي خبري تركيه اين سفر را "تاريخي" توصيف كردند. همين رسانه ها پس از بازگشت "گل" به آنكارا، ضمن "تاريخي" خواندن ملاقات وي با رييس جمهوري ارمنستان از آن به عنوان "گام باجرأت" نام برده تأكيد كردند كه "اين سفر در روابط ارمنستان و تركيه صفحه اي جديد مي گشايد".
عليرغم گذشت نزديك به يك ماه از سفر رييس جمهور تركيه به ارمنستان هنوز نتايج و دست آوردهاي اين سفر كماكان از زواياي مختلف مورد تجزيه و تحليل و جمع بندي رسانه هاي اين كشور قرار مي گيرد.ْ
روزنامه هاي تركيه در روزهاي اول، صفحات خود را با چاپ مطالب و اخباري كلي در خصوص اهميت اين سفر، و نيز نحوه استقبال ايروان از "گُل"، به كلياتي از ملاقات دو رييس جمهور و ديدار چند ساعته وزراي امور خارجه دو كشور اختصاص دادند و در مجموع از برداشت خبرنگاران خود از اين ملاقات ها مطالبي به چاپ رساندند.ْ
هر چند با گذشت چند روز و كاسته شدن از تب اوليه سفر، مطبوعات تركيه با چاپ مقالات و اخبار دقيق تر ملاقات رؤساي جمهور و وزراي امور خارجه دو كشور را مورد تجزيه و تحليل و ارزيابي قرار دادند، اما همانطور كه انتظار مي رفت اكثر اين اخبار عاري از واقعيت بوده و بيشتر كاربرد و خوارك تبليغاتي احزاب و تشكل ها و گروهاي سياسي داخلي براي كشمكش و رقابت سياسي با يكديگر را داشت تا انعكاس واقعيت ها. به عنوان مثال بسياري از جرايد تركيه نوشتند كه در خلال اين سفر موضوع قتل عام ارمنيان مورد بحث و گفتگوي دو رييس جمهور قرار گرفته و "گُل" شديداً به آن واكنش نشان داده است. ْ
شايد يكي از موثق ترين كانالهاي كسب اطلاعات دقيق از ارزيابي مقامات تركيه از اين سفر سايت خبري كانال تلويزيون ملي تركيه باشد. اين سايت طي خبري اعلام داشت: "گُل حين بازگشت از ارمنستان در هواپيما با ارزيابي سفر خود اظهار داشت كه تركيه با اين سفر اعتبار و وجهه مثبت افزونتري كسب كرد. گُل خاطرنشان ساخت، "توپ در زمين ما بود و نبايد در آنجا مي ماند. با اين سفر در دنيا تصوير، وجهه و اعتبار مثبت تري از خود به نمايش گذاشتيم. سفر من مورد تحسين قرار خواهد گرفت و از آن به عنوان گامي جسورانه نام برده خواهد شد. براي تركيه داشتن وجهه و اعتبار منفي غيرعادلانه است، من براي اعتبار تركيه اهميت زيادي قائل هستم".

اين سايت در ادامه مي نويسد: "گُل با تأكيد بر نقش فعالي كه تركيه در منطقه بر عهده گرفته است خاطرنشان ساخت كه وضعيت ايجاد شده در قفقاز امكان انجام ابتكار عمل را براي آنكارا فراهم ساخته است. وي ضمن ابراز رضايت از سفر به ارمنستان آن هم در سطح عالي و پس از هفتاد و سه سال، در عين حال تأكيد نمود كه اين سفر مي تواند به حل مناقشه قراباغ نيز كمك كند. "گُل" در پاسخ به اين سئوال كه آيا درخلال ملاقات با همتاي ارمني خود در رابطه با وقايع سال 1915 صحبت هايي صورت گرفته است يا نه؟ گفت: "در خلال ملاقات، در خصوص به اصطلاح "قتل عام" هيچ بحثي نشده و حتي به كنايه هم حرفي به ميان نيامده است."
در ادامه اخبار سايت خبري كانال تلويزيون ملي تركيه آمده است: "پس از فرود هواپيما در آنكارا، "گُل" از پشتيباني قوي ارمنستان از ابتكار تركيه در راستاي تشكيل پيمان قفقاز، ثبات و همكاري ابراز خشنودي كرد. عبداله گُل گفت: "در خلال گفتگو متوجه شدم كه با طرف ارمنستاني در رابطه با رفع موانع بوجود آمده در روابط دوجانبه از طريق انجام گفتگوي مستقيم هم عقيده هستيم. خلاصه فكر مي كنم كه سفرم ثمربخش بوده و براي آينده اميدبخش است. اين مسئله يك بار ديگر اهميت و وزنه تركيه در منطقه را نشان داد".
گُل ضمن تشكر از استقبال گرم "سرژ سركيسيان" همتاي ارمني خود در پاسخ به سئوالي در مورد گشايش مرزها گفت: "اگر اين جو حفظ شود، همه چيز روند طبيعي خود را طي خواهد كرد و بلطبع نُرمال خواهد شد، اما در اين لحظه چنين مسئله اي وجود ندارد". وي در پايان افزود: "در حقيقت ما تصميم سفر را زودتر اتخاذ كرده بوديم، اما دو روز قبل از سفر درباره آن اعلام نظر كرديم".
از سوي ديگر دولت تركيه با علم به اينكه اپوزيسيون به شدت مخالف سفر گُل به ايروان بود تلاش نمود تا با ترفندهاي مختلف از فشار و هوچيگري مخالفين بكاهد و از قرار معلوم يكي از دلايل اصلي دير اعلام كردن اين تصميم نيز همين مسئله بوده است، اما با اين حال مخالفين بيكار ننشستند، به عنوان مثال "دنيز بايكال" رهبر حزب جمهوريخواه خلق براي كسب وجهه سياسي و نيز تهيج افكار عمومي عليه حزب حاكم "عدالت و توسعه" گفته بود: " اگر "گُل" به ايروان سفر مي كند بگذار در بناي يادبود قربانيان قتل عام تاج گل نيز بگذارد".
در واكنش به اين سخنان "رجب طيب اردوغان" اظهار داشت: "رهبر اپوزيسيون در خصوص سفر رئيس جمهور به ارمنستان موضع بسيار زشتي اتخاذ كرده است. بخصوص سخنان "بگذار در بناي يادبود قربانيان نژادكشي تاج گل بگذارد" زشت بود. اين كلمات اخلاق و هويت آقاي "بايكال" را نشان مي دهد. توانايي وي در اين حد است. ديگر كاري از دست وي بر نمي آيد. براي اداره كشور نبايد به امثال وي اعتماد كرد".

رهبر حزب جمهوريخواه خلق حتي از حضور در كنفرانس خبري "علي باباجان" وزير امور خارجه كه بعد از بازگشت به آنكارا برپا شده بود تا در خصوص ملاقات هاي انجام شده توضيحاتي را ارائه كند نيز امتناع ورزيد. در موضع مخالفت با اين سفر، حزب "حركت ملي" به عنوان سازمان سياسي جريان افراطي "گرگ هاي خاكستري"، به "بايكال" پيوسته بود.
چند روز بعد از اين "بايكوت"، "اردوغان" براي خنثي كردن تبليغات مخالفان نخست "بايكال" را مورد انتقاد قرار داد و گفت: "احتمالاً جناب بايكال نيازي ندارد در خصوص ملاقات ها اطلاعاتي داشته باشد". وي سپس حزب "حركت ملي" را به باد انتقاد گرفته، گفت: "اين حزب نيز موضع مشابه اي اتخاذ كرد فقط بدان خاطر كه "باباجان" وزير امور خارجه به سران اين حزب درباره ملاقات رهبر سابقشان با "لئون ترپتروسيان" در زمان رياست جمهوري وي مطالبي را خاطرنشان كرده بود كه اين مسئله باعث رنجش و ناراحتي اين حزب شده است. آيا در زمان رياست مرحوم "آلپ ارسلان تركيش" وي و حزبشان با "ترپتروسيان" ملاقات كرده اند؟ بله، ملاقات كرده اند. اگر ملاقات كرده اند، به چه دليل سفر رئيس جمهور "گُل" به ارمنستان براي تماشاي بازي تيم ملي فوتبال شما را اينقدر تحريك و نگران كرده است؟! ما بر ضرورت حل تمامي مسايل و مشكلات بر سر ميز مذاكرات اطمينان داريم، در صورت نرفتن اين كار محقق نخواهد شد. اينگونه برخوردها شايسته تركيه نيست، خواهيم رفت و دور ميز خواهيم نشست و مسائل را بررسي و حل خواهيم كرد. نبايد كشور را به افرادي كه داراي اينگونه طرز تفكر هستند سپرد، زيرا اينها نه تنها ناتوان از حل مسائل موجود هستند بلكه ممكن است مشكلات جديدتري نيز به بار آورند".به هر حال موضوع عادي سازي روابط ارمنستان و تركيه بايد از چند جنبه مورد توجه قرار گيرد. كه چند وجه غالب آن عبارتند از، واكنش هاي داخلي در هر دو كشور، شرايط پديد آمده جديد در منطقه قفقاز و پي آمدهاي امنيتي سياسي و اقتصادي آن، مسايل و اختلافات شديد تاريخي لاينحل. اما از قرائن چنين به نظر مي رسد كه سناريوي برقراري روابط سياسي ميان ايروان و آنكارا نوشته شده و گام اول اجراي آن نيز برداشته شده است، اما با اين وجود تا عادي سازي روابط ميان اين دو كشور راه بسيار پر پيچ و خمي در پيش است. هر چند كمتر كسي به سرانجام اين سناريو خوشبين است اما هستند اندك سياسيوني كه هنوز نظري به غير از اين دارند.