كليساها و آثار تاريخي آرتساخ (قراباغ) (1)

صومعه "آماراس" صومعه "آماراس" در قرن چهارم ميلادي بنا شده است و در نزديكي روستاي "ماچكالاشن" در منطقه "مارتوني" قراباغ قرار دارد. بنا به روايت "پاوستوس بيوزاند"، (مورخ ارمني قرن پنجم ميلادي) "گريكور لوساووريچ مقدس"، (پايه‌گذار كليساي ارمني) كليسايي را در اين محل بنا نمود كه در قرن چهارم ميلادي به صومعه تبديل شد. مدفن "گريگوريس مقدس"، (نوه "گريكور لوساووريچ مقدس") كه در سال 338 ميلادي در راه تبليغ مسيحيت به شهادت رسيد، در اين صومعه واقع است. "مسروپ ماشتوتس"، مبدع الفباي ارمني نيز در اوايل قرن پنجم ميلادي نخستين مدرسه براي تعليم الفبا را در آماراس بنا نمود.
بناي كليساي "گريگوريس مقدس" در اين صومعه با كمك مالي ارامنه شهر "شوشي" در سال 1858 ميلادي با سنگ سفيد بازسازي شده است.

صومعه "دادي وانك"اين صومعه كه بزرگترين صومعه ارمني در منطقه قفقاز است، در قرون نهم تا سيزدهم ميلادي بنا شده است و در منطقه "شاهوميان" آرتساخ قرار دارد.
نخستين كليسا در محل اين صومعه روي مزار "دادي مقدس"، شاگرد "تادئوس مقدس" (يكي از حواريون حضرت عيسي مسيح) كه در قرن اول ميلادي در شرق ارمنستان به گسترش مسيحيت مي‌پرداخت، پايه‌گذاري شده است. در ژوئن سال 2007 قبر "دادي مقدس" زير محراب كليساي اصلي اين صومعه كشف شد.
روي ديوارهاي كليساي جامع "دادي وانك" كه "آستواتساتسين مقدس" نام دارد سنگ نوشته‌هاي ارمني وجود دارد. همچنين مدفن خاندان حكومتي "خاچن عليا" در اين كليسا مي‌باشد. حجاري‌هاي سر در جنوبي كليساي جامع بيانگر آن است كه اين بنا در قرن سيزدهم ميلاي ساخته شده است.
در 8 اكتبر 2001 جمعي از نمايندگان شوراي اروپا با صدور بيانيه‌اي تخريب صومعه "دادي وانك" توسط جمهوري آذربايجان را به عنوان نمونه اي از سياست‌هاي اين جمهوري عليه مردم قراباغ محكوم نمودند.
اين صومعه در سال هاي اخير توسط ارامنه مورد بازسازي قرار گرفته است.

صومعه "گاندزاسار"بناي كنوني آن مربوط به قرن سيزدهم ميلادي است و در نزديكي روستاي "وانك" در منطقه "مارتاكرت" قراباغ واقع است.
بقاياي "زكرياي مقدس"، پدر "يحيي تعميددهنده"، در صومعه "گاندزاسار" نگهداري مي‌شود.
بنا بر آثار بسياري از مورخان ارمني قرون وسطي، از جمله "يرميا چلبي"، اين صومعه توسط "گريكور لوساووريچ مقدس" در قرن چهارم ميلادي پايه‌گذاري شده است. "گاندزاسار" در سال‌هاي 1400 تا 1816 مقر جاثليق حوزه آلباني كليساي مرسلي ارمني بوده و هم اكنون مقر اسقف اعظم "پاركيف مارديروسيان"، خليفه ارامنه آرتساخ است.
كليساي جامع "يحيي تعميد دهنده مقدس" در اين صومعه بين سال‌هاي 1216 و 1238 ميلادي به دستور "حسن جلال واختانگيان"، حاكم استان "خاچن" آرتساخ بنا شده است و به اعتقاد بسياري از كارشناسان، يكي از نمونه‌هاي بي‌نظير معماري ارمني محسوب مي‌شود. "آناتولي ياكوبسون"، كارشناس هنر قرون وسطي، اين صومعه را "دائره‌المعارف هنر ارمني در قرن سيزدهم ميلادي" ناميده است.
سنگ نوشته مربوط به ساخت اين كليسا روي ديوار غربي آن قرار دارد و مقبره "حسن جلاليان" و ساير حكام "خاچن" در همين كليسا مي‌باشد. در مجموع حدود دويست سنگ نوشته ارمني در صومعه "گاندزاسار" وجود دارد.
در اواخر قرن 12 و اوايل قرن 13 ميلادي معماري ارمني دوباره شكوفا شد و صومعه‌هاي ارمنستان از جمله "گاندزاسار" به مراكز هنر، معماري و محل كتابت و تصويرنگاري دست نوشته‌هاي ارمني بدل شدند.
در محوطه اين صومعه تعداد زيادي صليب‌هاي سنگي قديمي ("خاچكار" يا چليپاسنگ) وجود دارد.
كليساي "يحيي مقدس" همانند كليساي "آختامار" در جزيره "وان" واقع در ارمنستان غربي (شرق تركيه كنوني) داراي حجاري‌هاي متعدد از جمله حضرت عيسي روي صليب، آدم و حوا و غيرو است. اجزا معماري اين كليسا همانند صومعه‌هاي "هووهانا وانك" و "هاريچا وانك" ارمنستان است.