ارمنيان در عراق؛ دلتنگي براي ميهن و آينده وابسته به عراق

به قلم: رشيد صوفي -دهوك
هنوز رويدادهايي را كه در دهه دوم قرن بيستم توسط دولت عثماني بر ارمنيان گذشته است در خاطره عده كثيري از ايشان كه براي نجات از ظلم و ستم به گوشه و كنار جهان پناه بردند زنده است. اهالي شهرك "كيسته"، يا همان شهرك ارمني نشيني كه در شهر مرزي "زاخو" در استان "دهوك" در 400 كيلومتري شمال بغداد واقع است، از اين امر مستثني نيستند.
به مرور زمان ارمنيان در اين منطقه اقامت نموده و به بخشي از تاريخ و بافت اجتماعي آن تبديل شدند. اما به رغم آن خاطره‌هايشان پر از صحنه‌هايي از سال‌هاي كوچ اجباري است. با اين حال آن صحنه‌هاي تلخ نتوانستند آرزوي بازگشت به سرزمين آبااجدادي را از بين ببرند.
آنان اكنون عراقي هستند و سرنوشت برخي از ايشان با اقليم كردستان عراق گره خورده است.
ادغام در جامعه جديد
"موراد نيسان"، 95 ساله، در گفت‌وگو با "نيوز ماتيك" مي‌گويد: "كشتار ارمنيان، ربودن زنان و كودكان و مصادره اموالشان به بخشي از زندگي روزمره ترك‌ها تبديل شده بود. ترس از دست دادن زندگي و خانواده پدرم را مجبور ساخت كه به طور مصلحتي اسلام بياورد و پس از آن كه توانست از دست دژخيمان گريخته و در اين جا مأمن يابد بار ديگر به مسيحيت بازگشت".
وي مي‌افزايد: "بين سال‌هاي 1917-1915 ارمنيان ساكن "شرناخ"، "وان" و "بيتليس" به زاخو پناه آوردند، كه در اين جا از سوي مردم منطقه مورد استقبال و حمايت قرار گرفتند".
موراد نيسان مي‌گويد: "ارمنيان پناه‌جو به زودي با اهالي منطقه ادغام شده و فعالانه در صنايع و پيشه‌هاي محلي مشاركت نموده و به ويژه نقش موثري در توليد لباس سنتي كردي بر عهده گرفتند".
امور و آرزوهاي جامعه ارمني
شهرك كيسته در زاخو مركز اسكان عمده ارمنيان در استان دهوك است. كليساي "مريم باكره" ارمنيان در سال 1923 در اين منطقه بنا شده است. همچنين دو روستاي ارمني‌نشين "افزروك" و "هوريزك"، كه در سال‌هاي اخير بازسازي شده است نيز قابل مشاهده است.
"ايشخان ملكون سركيسيان" رييس هيئت اداري جامعه ارمني زاخو در گفت‌وگو با "نيوز ماتيك" مي‌گويد: "وظيفه عمده اين هيئت اداره امور جامعه ارمني در زمينه‌هاي اجتماعي و پرورشي است و هماهنگي با مقامات دولتي و مديريت مسقلات و املاك و به طور كلي موقوفات كليساي ارمني است. اعضاي اين هيئت هر چهار سال يك بار انتخاب مي‌شوند".
سركيسيان مي‌افزايد: "در كل استان دهوك حدود 380 خانواده ارمني زندگي مي‌كنند، كه در امور تجاري و پيشه‌وري، صنايع دستي و بعضي از ايشان نيز در دواير دولتي مشغول به كار هستند".
رييس هيئت اداري كليساي ارمني اشاره مي‌كند كه وزارت آموزش و پرورش حكومت اقليم كردستان عراق سه باب مدرسه رسمي خاص ارمنيان تأسيس نموده، كه در آن ها به زبان مادري تدريس مي‌شود. همچنين برنامه‌هاي راديويي مخصوص به زبان ارمني از راديوي محلي شهر زاخو پخش مي‌شود.
سركيسيان مي‌گويد: "هيئت اداري تلاش مي‌كند كه يك مركز فرهنگي ارمني تأسيس كند، اما در حال حاضر به دليل كمبود كادر توانا اين مهم قابل اجرا نيست".
تحكيم روابط با مام ميهن
سركيسيان مي‌گويد: "روابط با ارمنستان از طريق كليساي ارمني است. ارمنيان ساكن اقليم كردستان عراق وابسته به كليساي مرسلي ارمني هستند، كه مركزيت آن در "اجميادزين مقدس" (ارمنستان) است. اما به لحاظ اجتماعي، ارمنيان بخشي از جامعه كردستان بوده و آينده ايشان نيز با آينده اقليم كردستان عراق گره خورده است".
"وازگن هارييك"، 40 ساله، مبل ساز، نيز مي‌گويد: من در راه تحكيم روابط با مام ميهن تلاش مي‌كنم. وي مي‌افزايد: من در سال 2005 به ارمنستان سفر كرده، در آنجا ازدواج كردم و اكنون با همسرم در شهر زاخو زندگي مي‌كنم.
او مي‌گويد برخي از جوانان ما به ارمنستان رفتند و در آنجا تشكيل خانواده دادند اما به دليل وضع نا به سامان اقتصادي در آنجا نماندند. اما من زادگاهم، زاخو را دوست دارم و نمي‌خواهم آن را ترك كنم. من خود را بخشي از آن مي‌دانم.
حقوقي كه قانون اساسي تضمين كرده است خانم "بايدزار ملكو" نماينده ارمنيان و كلداني‌ها در پارلمان اقليم كردستان عراق در مصاحبه با خبرگزاري "نيوز ماتيك" مي‌گويد: در پيش‌نويس قانون اساسي اقليم آمده است: "جامعه ارمني بخشي از كل اقليم كردستان است"، در حالي كه در قانون اساسي عراق با ارمنيان عادلانه برخورد نشده است. ايشان مي افزايد:علي‌رغم وجود بيش از بيست هزار ارمني در عراق در قانون اساسي آن از آنان ياد نشده است. وي يادآور مي‌شود كه در دهه نود قرن گذشته عده كثيري از خانوادهاي ارمني به دليل اوضاع نا به هنجار اقتصادي به كشورهاي اروپايي و آمريكا مهاجرت كرده‌اند، كه اين امر تأثير منفي بر جامعه ما داشت چرا كه باعث فرار مغزها چه به لحاظ علمي و چه صنعتي گرديد. خانم ملكو از تلاش برخي گروه‌هاي افراطي براي توسعه افكار تندروانه انتقاد كرده و گفت: اين نوع حركت‌ها به ويژه در ميان اقليت‌ها تأثيرات منفي مي‌گذارد. وي اظهار داشت: به دليل رفتارهاي افراطي نزديك به 150 خانواده ارمني از بغداد، موصل و بصره به منطقه دهوك نقل مكان كرده‌اند و به همين دليل نيز آينده ارمنيان منطقه به توسعه اقليم كردستان وابسته است. و هر گونه توسعه اقتصادي، سياسي و اجتماعي اقليم بر ارمنيان نيز تأثير مي‌گذارد. شايان ذكر است؛ برخي از منابع تاريخي ترجيح مي‌دهند پيدايش ارمنيان در عراق را به قبل از ميلاد مسيح، زماني كه تعدادي از تجار ارمني در شهر باستاني بابل مستقر شده بودند ربط دهند. اما حقيقت آن است كه بزرگترين كوچ ارمنيان به عراق به سال هاي مياني دهه دوم قرن گذشته كه قتل‌عام ارمنيان توسط دولت تركيه به اجرا گذاشته شد و بر اساس منابع ارمني بيش از يك و نيم ميليون نفر در آن كشته شدند بر مي‌گردد. در حال حاضر جمعيت ارمنيان عراق بيش از بيست هزار نفر است، كه در استان‌هاي بغداد، دهوك، موصل، كركوك و بصره زندگي مي‌كنند.